دوران پیش از تاریخ

* ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﯾﺦ*ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ* ﻧﮕﺎﺭﻩٔ ۱: ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺳﻨﮕﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺗﯿﻐﻪ ﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ، ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ (۳۰٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ) ﮐﻪ ﺍﺯ ﻗَﺮَﻩ ﮐَﻤَﺮ ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ، ﺷﻤﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﻧﺪ. ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ (ﺳﻨﮓ) ﮐﻬﻦ، ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ، ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻭ ﻃﻮﻻ‌ﻧﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻣﯿﻠﯿﻮﻥ ﻭ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰﺍﺭ ﺗﺎ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ (ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ ﻧﻮ)، ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺎ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪ، ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﺩﻭﺍﺯﺩﻩ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ. ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺯﯾﺮ ﺩﻭﺭﻩ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ: ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺯﯾﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﻗﺪﯾﻢ ﯾﺎ ﺩﻭﺭﻩٔ ﺩﯾﺮﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺍﺯﺣﺪﻭﺩ ﺩﻭ ﻣﯿﻠﻮﻥ ﻭ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺷﺮﻭﻉ ﻭ ﺗﺎ ﯾﮑﺼﺪ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﻭﻟﯿﻪٔ ﺳﺮﺩﻩٔ ﺍﻧﺴﺎﻥ (Homo) ﻇﻬﻮﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﺗﺶ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺳﺎﺯ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺁﺛﺎﺭ ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺯﯾﺮﯾﻦ ﺩﺭ ﺁﻓﺮﯾﻘﺎ، ﺷﺮﻕ ﻣﺪﯾﺘﺮﺍﻧﻪ ﻭ ﺍﺭﻭﭘﺎ ﭘﯿﺪﺍ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻣﯿﺎﻥ ﺳﻨﮕﯽ-ﻣﻮﺳﺘﺮﯾﻦ ﺍﺯ ﺣﺪﻭﺩ ﯾﮑﺼﺪ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﺷﺮﻭﻉ ﻭ ﺗﺎ ﺳﯽ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻧﺌﺎﻧﺪﺭﺗﺎﻝ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﻇﻬﻮﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﺳﻨﺖ ﺍﺑﺰﺍﺭﺳﺎﺯﯼ ﻣﻮﺳﺘﺮﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪﺍﺭ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﺍﺷﻪ ﻫﺎﯼ ﺳﻨﮕﯽ، ﺭﻧﺪﻩ ﻫﺎ، ﻗﻠﻢ ﻫﺎ، ﺑﺮﻣﻪ ﻫﺎ (ﻣﺘﻪ ﻫﺎ)، ﭼﺎﻗﻮﻫﺎﯼ ﺩﺳﺘﻪ ﺩﺍﺭ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺗﺒﺮ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺁﯾﯿﻦ ﺗﺪﻓﯿﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻧﺌﺎﻧﺪﺭﺗﺎﻝ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻣﺘﻮﻓﯽ ﺍﺑﺰﺍﺭ، ﮔُﻞ ﻭ ﮔِﻞ ﺍﺧﺮﺍ ﺩﻓﻦ ﻣﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﻧﻈﺮﯾﻪٔ ﺧﺮﻭﺝ ﺍﺯ ﺁﻓﺮﯾﻘﺎ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﮊﻧﺘﯿﮑﯽ ﻭ ﻓﺴﯿﻠﯽ، ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺧﺮﺩﻣﻨﺪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﺣﺪﻭﺩ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﺶ ﺩﺭ ﻗﺎﺭﻩ ﺁﻓﺮﯾﻘﺎ ﺧﺎﺭﺝ ﻣﯽ*ﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻨﮕﻪٔ ﺁﺑﯽ ﺑﺎﺏ ﺍﻟﻤﻨﺪﺏ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺩﺭﯾﺎﯼ ﺳﺮﺥ ﺑﻪ ﻗﺎﺭﻩٔ ﺁﺳﯿﺎ ﭘﺎ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﻘﺎﻁ ﺯﻣﯿﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺩﻭﺭﻩ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ - ﺑﺎﺭﺍﺩﻭﺳﺘﯿﻦ ﺍﺯ ﺣﺪﻭﺩ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺷﺮﻭﻉ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻩ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻧﺌﺎﻧﺪﺭﺗﺎﻝ ﺍﺯ ﺑﯿﻦ ﻣﯽ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺧﺮﺩﻣﻨﺪ ﺩﺭ ﺁﺳﯿﺎﯼ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪﺍﺭ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ، ﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺍﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻓﺎﺻﻠﻪٔ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺯﯾﺎﺩ، ﺩﯾﺪﮔﺎﻫﻤﺎﻥ ﺭﺍ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﺪﺍﯾﺶ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ، ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺮﺍﺱ ﻫﺎﯼ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻭ ﻏﺎﺭﻫﺎﯼ ﺯﯾﺴﺘﮕﺮﺩﺍﺭ ﻭ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﺻﺨﺮﻩ ﺍﯼ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﺷﺮﻕ ﺍﯾﻦ ﮐﺸﻮﺭ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ ﻣﯽ ﺯﯾﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺻﺪﻫﺎ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺳﻨﮕﯽ ﺩﺭ ﺳﺎﺣﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﺩﺭ ﺩﺷﺖ ﻭ ﺻﺤﺮﺍ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ - ﺍﺑﺰﺍﺭﯼ ﭼﻮﻥ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﮐﻮﺍﺭﺗﺰﯼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺯﯾﺮﯾﻦ (ﺗﺒﺮﻫﺎﯼ ﺩﺳﺘﯽ، ﭼﺎﻗﻮﻫﺎﯼ ﺩﺳﺘﻪ ﺩﺍﺭ ﻭ ﺗﺮﺍﺷﻪ ﻫﺎ) ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺘﯽ ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ۱۰۰٫۰۰۰ ﺳﺎﻟﻪ - ﮔﻮﺍﻫﯽ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮﺩﯾﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﻣﻨﻈﻢ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﺑُﺮﻫﻪ ﻫﺎﯼ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ. ﺍﺳﮑﻠﺖ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻧِﺌﺎﻧﺪِﺭﺗﺎﻝ ﺩﺭ ﻃﯽ ﺍﻭﺍﺳﻂ ﺩﻫﻪٔ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻣﯿﻼ‌ﺩﯼ ﺩﺭ ﺩﺭﻩٔ ﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ، ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥ ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪﻩٔ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ ﺑﺎ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎﯼ ﻧﺌﺎﻧﺪﺭﺗﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻟﻮﺋﯽ ﺩﻭﭘﺮﯼ، ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺱ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨﺴﯿﻠﻮﺍﻧﯿﺎ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺸﻒ ﺩﺭﻩٔ ﮐﻮﺭ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ: ﺷﻤﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺍﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻮﻣﻮﺳﺎﭘﯿﻨﺲ ﻫﺎﯼ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ، ﯾﺎ ﺩﺳﺖ ﮐﻢ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ، ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻭ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺗﺤﻮﻝ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺷﺮﻭﻉ ﺑﻪ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﮐﺮﺩﻥ ﻓﻦ ﺁﻭﺭﯼ ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ ﮐﺮﺩﻧﺪ. ﺍﻣﺎ ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪٔ ﺷﻮﺭﻭﯼ ﺑﻪ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ۱۹۷۹ ﻣﯿﻼ‌ﺩﯼ ﮐﺎﻭﺵ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﺣﺘﻤﺎﻻ‌ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺍﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪٔ ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﯿﺰ ﺭﺍ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﮐﻨﺪ، ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺖ. ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ، ﺍﺯ ﺑﻠﺦ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ، ﺷﻮﺍﻫﺪﯼ ﺭﻭﺷﻦ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ، ﻋﺼﺮ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ ﻭ ﻋﺼﺮ ﺑُﺮُﻧﺰ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﯾﮏ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻩ ﺻﺨﺮﻩ*ﺍﯼ ﺩﺭ ﻗَﺮﻩ*ﮐَﻤَﺮ، ﺩﺭ ۱۴ ﻣﺎﯾﻠﯽ ﺷﻤﺎﻝ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ ﺍﺑﺰﺍﺭﯼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺘﯽ ﺣﺪﻭﺩ ۳۰٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ*ﺍﻧﺪ.(ﻧﮕﺎﺭﻩٔ ۱) ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺍﺯ ۲۰٫۰۰۰ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ) ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﻣﺎﻫﺮﺍﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺳﺎﻥ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﺳﺎﺯﻧﺪﮔﺎﻥ ﺍﯾﻦ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺩﺭ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ «ﻣﯿﮑﻞ ﺁﻧﺠﻠﻮﻫﺎﯼ ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ» ﯾﺎﺩ ﻣﯽ*ﮐﻨﻨﺪ. ﺁﺛﺎﺭ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ۵۰۰۰ ﺳﺎﻝ، ﺍﺯ ﺣﺪﻭﺩ ۲۰٫۰۰۰ ﺗﺎ ۱۵٫۰۰۰ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﻃﻮﻝ ﮐﺸﯿﺪ. ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﯼ ﻧﺎﺷﻨﺎﺱ ﭼﻬﺮﻩٔ ﯾﮏ ﻣﺮﺩ (ﯾﺎ ﯾﮏ ﺯﻥ؟) ﺑﺮ ﺭﻭﯼ ﺳﻨﮓ ﺁﻫﮏ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺗﺮﺍﺷﯿﺪﻩ - ﻭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﺎﯼ ﭼﻬﺮﻩٔ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺳﺎﺧﺖ ﺩﺳﺖ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ.(ﻧﮕﺎﺭﻩٔ ۲) ﻧﮕﺎﺭﻩٔ ۲: ﺳﺮﺩﯾﺴﯽ ﺍﺯ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﺯ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ، ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ، ﺷﻤﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ، ﭘﯿﺮﺍﻣﻮﻥ ۲۰٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ - ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﭼﻬﺮﻩٔ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥ ﻭ ﺳﻔﺎﻝ ﺩﺭ ﭼﮑﺴﻠﻮﺍﮐﯿﺎ ﻭ ﻓﺮﺍﻧﺴﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﯼ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ، ﺍﻣﺎ ﺑﻘﺎﯾﺎﯼ ﺣﺠﺎﺭﯼ ﻫﺎﯼ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ ﻫﻨﻮﺯ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﺎﯼ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﭼﻬﺮﻩٔ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﻮﻥ ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﻣﺎ ﭼﺮﺍ ﺍﯾﻦ ﮐﻨﺪﻩ ﮐﺎﺭﯼ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ؟ ﺷﺎﯾﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺍﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺭﺍ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﯿﺎﺑﯿﻢ. ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺯﯾﺮﯾﻦ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺯﯾﺮﯾﻦ ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺖ ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ۱۰۰ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺩﺭ ﺩﺷﺖ ﻧﺎﻭُﺭ ﺩﺭ ﻏﺮﺏ ﻏﺰﻧﯽ ﭘﯿﺪﺍ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﯾﻦ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪﺍﺩﯼ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺳﻨﮕﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﮐﻮﺍﺭﺗﺰ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﺍﺷﻪ، ﺳﺎﻃﻮﺭ، ﺭﻧﺪﻩ، ﺗﯿﺸﻪ ﻭ ﺗﺒﺮ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺍﯾﻦ ﺁﺛﺎﺭ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺯﯾﺮﯾﻦ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ (۳۰٫۰۰۰-۵۰٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ): ﺁﺛﺎﺭ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺩﺭﻩٔ ﮐﻮﺭ (ﮐُﺮ)، ﺩﺭ ﻏﺮﺏ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ، ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺯﯾﺴﺘﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ. ﻃﯽ ﮐﺎﻭﺵ ﻫﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺩﺭﻩٔ ﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۹۴۴ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﺋﯽ ﺩﻭﭘﺮﯼ ﻭ ﻫﻤﮑﺎﺭﺍﻧﺶ، ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻮﺳﺘﺮﯾﻦ ﻭ ﺟﻤﺠﻤﻪٔ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻧﺌﺎﻧﺪﺭﺗﺎﻝ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻣﯿﺎﻥ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻋﻤﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ۳۰ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ. ﺍﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺩﺭﻩٔ ﭼﺨﻤﺎﺥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﺩﺭﻩٔ ﺩﺍﺩِﻝ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﺩﺷﺖ ﻧﺎﻭُﺭ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻏﺰﻧﯽ)، ﻏﺎﺭِ ﻣُﺮﺩﻩ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﺣَﯿﺮَﺗﺎﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﻗَﺮَﻩ*ﮐَﻤَﺮ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﮐِﺸﻢ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ)، ﺳَﺮِ ﻧﻤﮏ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ) ﻭ ﺯَﻣﺒﻮﮐَﻦ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ) ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩ. ﺩﻭﺭﻩٔ ﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ (۱۰٫۰۰۰-۱۵٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ): ﺁﺛﺎﺭ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺩﺭ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﺩﺭﻩٔ ﮐﻼ‌ﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﺣَﯿﺮَﺗﺎﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﺍﺳﻼ‌ﻡ ﭘﻨﺠﻪ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﮐِﻠِﻔﺖ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﮐﻮﮎ*ﺟَﺮ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﻭ ﺳَﺮِ ﻧﻤﮏ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ) ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ. ﺩﻭﺭﻩٔ ﻓﺮﺍﭘﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ (۸٫۰۰۰-۱۰٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ) ﺁﺛﺎﺭ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺩﺭ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﺑﺎﺩ ﺁﺳﯿﺎ؟ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ)، ﺑﻬﺎﺭﮎ؟ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ)، ﺑﺮﺧَﻦِ ﺯﺍﺩﯾﺎﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﺩﺭﻩٔ ﮐﻼ‌ﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﻫﺰﺍﺭﺳُﻢ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﻗَﺮَﻩ ﮐَﻤَﺮ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﻟَﻨﮕﺎﺭﮐﯿﺶ؟ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ)، ﺭﺣﻤﺎﻥ ﮔُﻞ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ)، ﺳَﻨﺪﻭﮐﺘﯽ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﺷﺎﻩ ﺗﭙﻪ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﺳﯿﺎﻩ ﺭﯾﮕﺎﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﺗﺎﺵ ﮔُﺬﺭ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﺗﺎﺷﻘﻮﺭﻏﺎﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ) ﻭ ﺍﻭﭺ ﺗﭙﻪ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﺍﻧﺪ. : 8 (۴۰۰۰-۸۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿت ﺩﻭﺭﻩٔ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ ﻭﺍﭘﺴﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪٔ ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻋﺼﺮ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼﺮ ﻣﺲ (Chalcolithic)، ﻋﺼﺮ ﺑُﺮُﻧﺰ (۴۰۰۰-۸۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ) ﻭ ﻋﺼﺮ ﺁﻫﻦ (۷۰۰-۱۵۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ) ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ. ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ، ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﺍﺣﯽ ﺧﺎﻭﺭ ﻣﯿﺎﻧﻪ، ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۱۱ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ، ﺍﺯ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻤﻊ ﺁﻭﺭﯼ ﻭ ﺷﮑﺎﺭ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﺸﺖ ﻭ ﺍﻫﻠﯽ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺎﻧﻮﺭﺍﻥ، ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﯾﺎﻓﺖ. ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ ﺭﺍ «ﻋﺼﺮ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ» ﻧﯿﺰ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﻧﺪ. ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۹۶۵ ﺩﮐﺘﺮ ﻟﻮﺋﯽ ﺩﻭﭘﺮﯼ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎﻭﺵ ﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻕ ﮐُﭙﺮُﮎ، ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﻣﺰﺍﺭ ﺷﺮﯾﻒ ﻭ ﮐﻨﺎﺭ ﺑﻠﺦ ﺁﺏ، ﺁﺛﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﺍﻫﻠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﯿﻮﺍﻧﺎﺕ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ ﺍﺳﺖ. ﺍﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩٔ ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﭼﺎﺵ ﺑﺎﺑﺎ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﭼﯿﻠﯿﮏِ ﻗُﻞ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﭼﯿﻠﯿﮏِ ﯾَﻠﺪَﺵ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﭼﯿﻠﯿﮏِ ﯾﺎﺱ ﺧﺎﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﮔﻮﺭﺯﯾﻮﺍﻥ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﻫﺰﺍﺭﺳُﻢ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﺟَﺮﻗﻮﺩﻭﻕ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﮐَﻮﮎ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺩﻭﮐﻮﻩ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺩﻭﮐﻮﻩ ﻧﻮ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﮐﯿﻠﯿﻔﺖ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺑﻠﺦ)، ﻟَﯿﺮﻭ؟ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺯﺍﺑﻞ)، ﻗﺎﻕ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﻗﺎﻕِ ﻧﻈﺎﺭﺁﻏﺎ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻓﺎﺭﯾﺎﺏ)، ﻗﺮﻩ ﻗُﻞ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﻗَﺮﻩ ﺗﭙﻪ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺳﻤﻨﮕﺎﻥ)، ﻗﻮﺭﻗﻮﺩﻭﻕ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ)، ﺳَﻔَﺮﻭﺍﻝ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ) ﻭ ﺳﯿﺪﺁﺑﺎﺩ (ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﺟﻮﺯﺟﺎﻥ) ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩ. ﺯﻣﯿﻦ ﻫﺎﯼ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺘﯽ ۲۰٫۰۰۰-۳۰٫۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ، ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭ ﺳُﻢ ﻭ ﺩﺭ ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪ ﻫﺎﯼ ﻫﻨﺪﻭﮐﺶ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ، ﺍﯾﻦ ﻭﺍﻗﻌﯿﺖ ﺭﺍ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻫﺎﯼ ﺣﯿﻮﺍﻧﺎﺕ ﻭ ﮔﯿﺎﻫﺎﻥ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﻭ ﺑﻌﺪﻫﺎ، ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺯﺭﺍﻋﯽ، ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺘﯽ ۵٫۰۰۰-۷٫۰۰۰ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ، ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﺗﭙﻪٔ ﺩِﻩ ﻣُﺮﺍﺳﯽ (ﭘﺸﺘﻮ: ﺩِﻩ ﻣُﺮﺍﺳﯽ ﻏﻮﻧﺪَﯼ) ﺩﺭ ﻭﻻ‌ﯾﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ، ﺩﻭﺭﻩٔ ﺗﺤﻮﻝ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺯﻣﯿﻦ ﻫﺎﯼ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﭘﺪﯾﺪﺍﺭ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺟﺎﯾﺶ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ، ﺷﻮﺍﻫﺪﯼ ﺍﺯ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺼﺮ ﺑُﺮُﻧﺰ ﺑﻪ ﻭﻓﻮﺭ ﭘﺪﯾﺪﺍﺭ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۷۰۰۰ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ، ﺩﻫﻘﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﭼﻮﭘﺎﻧﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺟﻠﮕﻪ ﻫﺎﯼ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ ﭘﯿﺮﺍﻣﻮﻥ ﻫﻨﺪﻭﮐُﺶ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮﺩﻧﺪ. ﺍﯾﻦ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺻﻨﻌﺖ ﺍﺑﺘﺪﺍﺋﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺯﯼ ﺑﺎ ﺧﺸﺖ ﺧﺎﻡ ﻭ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮﯼ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ﺑﻬﻤﺮﺍﻩ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﻌﺪﻫﺎ، ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻣﺲ (Chalcolithic)، ﺍﺯ ﻓﺮﻭﺵ ﻻ‌ﺟﻮﺭﺩ (Lapis lazuli) ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﻭ ﺑﺴﺘﺮ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺁﻥ ﺑﻪ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮﯼ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻼ‌ﺕ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﻣﯿﺎﻥ*ﺭﻭﺩﺍﻥ ﺛﺮﻭﺗﻤﻨﺪ ﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ، ﻫﺰﺍﺭﻩٔ ﺳﻮﻡ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ. (ﻋﺼﺮ ﺑﺮﻧﺰ: ۱۵۰۰-۴۰۰۰ ﻕ. ﻡ. ؛ ﻋﺼﺮ ﺁﻫﻦ: ۷۰۰-۱۵۰۰ ﻕ. ﻡ.) ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺼﺮ ﺑُﺮُﻧﺰ (ﻋﺼﺮ ﻣِﻔﺮَﻍ) ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﺷﺮﻕ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻇﻬﻮﺭ ﮐﺮﺩ. ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺑﺮﻧﺰ ﺳﻪ ﺗﻤﺪﻥ ﺑﺎﺧﺘﺮ-ﻣﺮﻭ (ﮐﻪ ﮔﺎﻩ 'ﺗﻤﺪﻥ ﺁﻣﻮﺩﺭﯾﺎ' ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯿﺸﻮﺩ)، ﺩﺭﻩٔ ﺳِﻨﺪ ﻭ ﺟﯿﺮُﻓﺖ (ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻧﯿﺎﻋﯿﻼ‌ﻣﯽ) ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬﺍﺭ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﻭﺍﻗﻌﯽ ﺷﻬﺮﯾﺴﺎﺯﯼ ﺩﺭ ﺗﭙﻪٔ ﺩِﻫﻤُﺮﺍﺳﯽ (ﭘﺸﺘﻮ: ﺩِﻫﻤُﺮﺍﺳﯽ ﻏﻮﻧﺪَﯼ) ﻭ ﻣﻨﺪﯾﮕَﮏ (ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ) ﭘﺪﯾﺪﺍﺭ ﮔﺸﺖ، ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺘﺨﺘﻬﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ﺗﻤﺪﻥ ﺩﺭﻩ ﺳﻨﺪ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﮔﻨﺪﻡ، ﺟﻮ، ﺩﺍﻣﺪﺍﺭﯼ ﻭ ﻣﻌﺪﻧﮑﺎﺭﯼ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺑﻮﺩ. ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮔﻮﺭﻫﺎﯼ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﺍﻭﺭ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﻋﺮﺍﻕ، ﭘﯿﺮﺍﻣﻮﻥ ۲۵۰۰-۲۶۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ، ﺑﮑﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﺍﺯ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻟﺸﺮﻕ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺒﮑﻪٔ ﺭﺍﻩ ﺯﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﯽ ﺩﻭﺭﺑﺮﺩﯼ ﺑﺎ ﻣﯿﺎﻧﺮﻭﺩﺍﻥ (ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻨﻬﺮﯾﻦ) ﻭ ﻣﺼﺮ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﺑﺎ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭ ﺳﺎﺣﻬﻬﺎﯼ ﭼﻮﻥ ﺩﺷﺖ ﺩَﺷﻠﯽ ﺑﻪ ﻏﺎﺭﺕ ﺭﻓﺘﻪ، ﺁﺛﺎﺭ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ، ﻭ ﺁﺛﺎﺭ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﻣﯿﺮﻭﺩ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺣﻬﻬﺎ ﭘﯿﺪﺍ ﺷﻮﻧﺪ. ﺩﺭ ﻃﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺗﻤﺪﻥ، ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻣُﻨﺪﯾﮕﮏ (ﺩﺭ ﻧﺰﺩﯾﮑﯽ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ) ﺷﻮﺍﻫﺪﯼ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺷﻬﺮ ﻭﺍﻗﻌﯽ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩﻧﺪ، ﻭ ﺷﻮﺍﻫﺪﯼ ﺍﺯ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﻭ ﺍﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﻭﺍﻗﻌﯽ ﺑﺮﺟﺎﯼ ﻣﯿﻤﺎﻧﻨﺪ: ﺑﻨﺎﻫﺎﯼ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻭ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﯼ ﺣﺠﺎﺭﯾﺸﺪﻩ ﻭ ﻧﻘﺎﺷﯿﺸﺪﻩ. ﺩﺭ ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ، ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻥ ﺑﻨﺎﯼ ﺳﺘﻮﻧﺪﺍﺭ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺰﺍﺭﻩٔ ﺳﻮﻡ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ ﮐﺸﻒ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭﮔﺎﻫﺶ ﺑﺎ ﺧﻂ ﺳﺮﺥ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﻭ ﺍﺣﺘﻤﺎﻻ‌ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ.  ﺩﺭ ﺗﭙﻪٔ ﺩِﻫﻤُﺮﺍﺳﯽ، ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻥ ﻣﺠﻤﻮﻋﻬﺎﯼ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺯﯾﺎﺭﺗﮕﺎﻩ ﺭﺍ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻭﯼ ﺍﺷﯿﺎﯾﯽ ﺑﻮﺩ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮﺍﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺷﺎﺧﻬﺎﯼ ﺑُﺰ، ﯾﮏ ﮐﺎﺳﻪ، ﻣُﻬﺮ ﻣِﺴﯽ، ﻟﻮﻟﻪٔ ﻣﺴﯽ ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ، ﺟﺎﻡ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺍﺯ ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ، ﻭ ﯾﮏ ﺗﻨﺪﯾﺲ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮﯾﺸﺪﻩ ﻭ ﮐﻨﺪﻫﮑﺎﺭﯾﺸﺪﻩ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺍﯾﺰﺩﺑﺎﻧﻮﯼ ﻣﺎﺩﺭ ﻭ ﺗﻨﺪﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪٔ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻨﺪﯾﺴﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺗﭙﻪٔ ﺩِﻫﻤُﺮﺍﺳﯽ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۱۵۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﺷﺪ، ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺴﯿﺮ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺑﻬﺴﻮﯼ ﻏﺮﺏ ﮐﻪ ﺗﭙﻪٔ ﺩِﻫﻤُﺮﺍﺳﯽ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ ﺑﺮﺍﯼ ۵۰۰ ﺳﺎﻝ ﺩﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺩﻭﺍﻡ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩ. ﺩﻭ ﻫﺠﻮﻡ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻮﭼﻨﺸﯿﻦ ﺍﺯ ﺳﻮﯼ ﺷﻤﺎﻝ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﯾﻦ ﺳﺎﺣﻬﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ۲۰۰۰ ﺳﺎﻝ ﺯﯾﺴﺖ ﻣﺪﺍﻭﻣﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺠﺒﻮﺭ ﺑﻪ ﺗﺮﮎ ﺁﻥ ﺷﺪﻧﺪ.  ﺯﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ ﻭ ﺩِﻫﻤُﺮﺍﺳﯽ ﮐﺎﻭﺵ ﻣﯿﮑﺮﺩﻧﺪ، ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻫﺰﺍﺭ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺁﻧﻄﺮﻓﺘﺮ ﺩﺭ ﻏﺮﺏ، ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺍﻭﺭ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﻋﺮﺍﻕ، ﯾﮏ ﺗﯿﻢ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﺯ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻥ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻮﺍﻫﺮ ﻭ ﺁﺛﺎﺭ ﮐﺸﻔﺸﺪﻩٔ ﺩﯾﮕﺮ ﯾﺎﻓﺘﺸﺪﻩ ﺍﺯ ﻣﻘﺒﺮﻫﻬﺎﯼ ﺷﺎﻫﯽ (ﺣﺪﻭﺩ ۲۴۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ) ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﮑﺮﺩﻧﺪ، ﺑﻪ ﺁﺛﺎﺭ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﻧﺪ. ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ﺑﯿﺴﺖ ﻫﺰﺍﺭ ﻣُﻬﺮﻫﻬﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﻬﺸﺪﻩ ﺍﺯ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩ ﺍﺯ ﻣﻘﺒﺮﻫﻬﺎﯼ ﺷﺎﻫﯽ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺩﻗﯿﻘﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﻣﻌﺪﻥ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ، ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﺮﺭﺳﯿﻬﺎﯼ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ، ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺭﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻻ‌ﺟﻮﺭﺩﻫﺎﯼ ﺑﮑﺎﺭﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻫﺮﺍﺕ ﺷﺎﻫﺎﻥِ ﺧﺎﻭﺭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ(ﻧﮕﺎﺭﻩٔ ۴) - ﮐﻪ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﮐﯿﻠﻮ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩ ﺑﻮﺩ - ﻫﻤﮕﯽ ﺍﺯ ﯾﮏ ﺭﺷﺘﻬﮑﻮﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﻣﻌﺪﻥ ﺳﺮِ ﺳﻨﮓ ﺩﺭ ﺍﻋﻤﺎﻕ ﻫﻨﺪﻭﮐﺶ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ. ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮﺭﺩ ﺍﺯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﻣﯿﺎﻧﺮﻭﺩﺍﻥ (ﺑﯿﻨﺎﻟﻨﻬﺮﯾﻦ)، ﻭ ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ﻣﺼﺮ (ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻨﮓ ﺁﺑﯿﺮﻧﮓ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﺍﻭﺝ ﻣُﺪ ﺍﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯿﺸﺪ)، ﻭ ﺣﻤﻞ ﺍﺟﻨﺎﺱ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﻄﺮﻑ (ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻃﻼ‌، ﻣﺲ، ﺳﻨﮕﻬﺎﯼ ﻗﯿﻤﺘﯽ، ﭼﻮﺏ ﻭ ﺣﯿﻮﺍﻧﺎﺕ ﻏﯿﺮ ﺑﻮﻣﯽ) ﺑﺪﻭﻥ ﺗﺪﺍﺭﮐﺎﺕ ﻟُﺠﯿﺴﺘﯿﮑﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻬﺎﯼ ﺍﺯ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺕ ﻭ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎﺕ ﺑﯿﻦ ﺭﺍﻫﯽ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﻧﺪﺍﺷﺖ. ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭ ﮐﻪ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯿﺪﻫﺪ، ﺗﻤﺪﻥ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻫﺰﺍﺭﻩٔ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ ﻫﯿﭻ ﺧﻼ‌ﺋﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭘﻬﻨﺎﻭﺭﯼ ﺩﻧﯿﺎﯼ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﯽ ﻭ ﺗﺠﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﺮﻭﺩﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻫﻨﺪ ﻭ ﭼﯿﻦ ﻭﺻﻞ ﻣﯿﮑﺮﺩﻩ، ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬﺍﺷﺘﻬﺎﺳﺖ. ﺩﺭ ۴۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ، ﺷﮑﻠﻬﺎﯼ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﺍﺯ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮﯼ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ ﺧﺎﺹ ﺩﺭ ﺑﺎﺯﻫﻬﺎﯼ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﻣﻨﻈﻢ ﺭﻭﻧﻖ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩ، ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪٔ ﺁﻥ ﺟﺎﭘﺎﻫﺎﯼ ﺳﻨﮕﯽ، ﺩﺭ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺁﺳﯿﺎﯼ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ.  ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩﯼ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﻌﺎﺩﻥ ﺳﺮِ ﺳﻨﮓ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﭼﻮﻥ ﺍﻭﺭ ﺩﺭ ۲۴۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ ﻣﯿﺮﺳﯿﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺭﺍﻫﻬﺎﯼ ﺗﺠﺎﺭﯼ ﺣﻤﻞ ﻣﯿﺸﺪ، ﻣﺒﺎﺩﻟﻪٔ ﺁﻥ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻓﻌﺎﻝ ﺑﻮﺩﻫﺎﺳﺖ. ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﯼ ﻣﯿﺎﻧﺮﻭﺩﺍﻥ، ﻣﺼﺮ ﯾﺎ ﺩﺭﻩٔ ﺳﻨﺪ، ﺩﺭ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﯼ ﺁﺳﯿﺎﯼ ﻣﯿﺎﻧﻪ، ﺭﻭﺩﻫﺎﯼ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺩﺍﺩﻥِ ﻣﺮﺩﻡ، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻭ ﻣﺒﺎﺩﻻ‌ﺕ ﺩﺭ ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻮﻩ ﺗﺎ ﺍﻗﯿﺎﻧﻮﺱ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺷﺖ. ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﻭﺟﻮﺩ، ﺁﻣﯿﺰﺷﯽ ﺑﺰﺭﮒ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﻣﺘﻨﻮﻉ ﻭ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺳﺮﺯﻣﯿﻨﻬﺎﯼ ﺩﻭﺭﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ - ﯾﮏ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﮐﻤﺒﻮﺩ ﺁﺏ ﻭ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﺍﻗﻠﯿﻤﯽ ﺳﺨﺖ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺑﻮﺩﻫﺎﺳﺖ. ﺁﺛﺎﺭ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﻋﺼﺮ ﺑُﺮُﻧﺰ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ (۱۵۰۰-۴۰۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ) ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺯﯾﺎﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻧﺎﻡ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩ (ﻻ‌ﺗﯿﻦ: Lapis lazuli) ﻧﻮﻋﯽ ﺳﻨﮓ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺁﺑﯿﺮﻧﮓ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮﺩ ﻭﻟﯽ ﺍﺯ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﺳﺎﻝ ﭘﯿﺶ ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﺧﻮﺍﻫﺎﻥ ﺯﯾﺎﺩﯼ ﺩﺍﺷﺘﻬﺎﺳﺖ. ﺍﯾﻦ ﺳﻨﮓ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻫﺮﺍﺕ ﻓﺮﺍﻋﻨﻪٔ ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ، ﻫﻨﺮ ﺧﺎﻭﺭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺗﺎ ﻫﻨﺮ ﺭﻧﺴﺎﻧﺲِ ﺍﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯿﺨﻮﺭﺩ. ﻭﺟﻮﺩ ﺩﻫﻬﺎ ﺗُﻦ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮﺭﺩ ﺑﮑﺎﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﮔﻨﺠﯿﻨﻬﻬﺎﯼ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﻣﯿﺎﻧﺮﻭﺩﺍﻥ (ﺑﯿﻨﺎﻟﻨﻬﺮﯾﻦ) ﻭ ﻓﺮﺍﻋﻨﻪٔ ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪﻩٔ ﺍﯾﻦ ﻭﺍﻗﻌﯿﺖ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻨﮓ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻋﺼﺮ ﺩﺭ ﺍﻭﺝ ﻣُﺪ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻧﯿﺎﮐﺎﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﻭ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺑُﺮُﻧﺰ ﻧﻘﺶ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮﺭﺩ ﺍﺯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﺧﺎﻭﺭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻭ ﻣﺼﺮ ﮔﻮﺍﻩ ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮﺩﯾﺖ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺕ ﻭ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎﺕ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪٔ ﺑﯿﻦ ﺭﺍﻫﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻋﺼﺮ ﺍﺳﺖ. ﺳﻤﺖ ﭼﭗ، ﺑﺎﻻ‌: ﻧﻤﻮﻧﻬﺎﯼ ﺍﺯ ﺳﻨﮓ ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩ. ﺳﻤﺖ ﭼﭗ، ﭘﺎﯾﯿﻦ: ﻻ‌ﺟﻮﺭﺩ ﺑﮑﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺯﯾﻮﺭﺁﻻ‌ﺕ ﺗﻮﺗﻌﻨﺨﺂﻣﻮﻥ، ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻓﺮﺍﻋﻨﻪٔ ﻣﻘﺘﺪﺭ ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ، ۱۳۵۲-۱۳۶۱ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ. ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ: ﻻ‌ﺟﻮَﺭﺩِ ﺑﮑﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ "ﻗﻮﭺ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺑﯿﺸﻪ"، ﺑﺪﺳﺘﺂﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﻣﻘﺒﺮﻫﻬﺎﯼ ﺷﺎﻫﯽ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺍﻭﺭ، ﻣﯿﺎﻧﺮﻭﺩﺍﻥ (ﺑﯿﻨﺎﻟﻨﻬﺮﯾﻦ) ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ، ﻋﺮﺍﻕ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ، ۲۵۰۰-۲۶۰۰ ﭘﯿﺶ ﺍﺯ ﻣﯿﻼ‌ﺩ.